Historia Izby Rzemieślniczej i Przedsiębiorczości w Białymstoku
Międzywojenne początki
Historia Izby Rzemieślniczej w Białymstoku sięga końca lat dwudziestych minionego wieku. Powołano ją bowiem w roku 1929. Przedwojenna działalność tej instytucji skupiała się przede wszystkim na stałej trosce organizacji o współdziałanie z władzami państwowymi w sprawach popierania rozwoju rzemiosła oraz pracy oświatowej i egzaminacyjnej. Delegacje Rzemieślnicze były reprezentowane na uroczystościach miejskich z okazji świat państwowych i religijnych.
W okresie głębokiego kryzysu gospodarczego w latach trzydziestych Izba była organizatorem wielu aktywnych i skutecznych form pomocy. Znany był też udział rzemiosła w zbiórkach pieniężnych na Fundusz Obrony Narodowej.
Jak podają materiały ze spisu powszechnego przeprowadzonego w Białymstoku 9 grudnia 1931 roku – tzw. – zajęcia nieokreślone w tym także rzemiosło, były wykonywane przez 10,3 % zawodowo czynnych mieszkańców ówczesnego Białegostoku.
W roku 1934 cechy chrześcijańskie i żydowskie skupiały około 1700 rzemieślników było wśród nich – 70 murarzy i cieśli, 54 rzeźników i masarzy, 429 krawców i kuśnierzy, 228 szewców i rymarzy. Ponieważ przedwojenne archiwum Izby w czasie wojny zaginęło na terenie ZSRR dane te przytaczamy na podstawie monografii prof. Adama Dobrońskiego – “Białystok historia miasta”.
Działalność Izby została zawieszona w roku 1939 na skutek działań wojennych. Po włączeniu Białostocczyzny do Związku Radzieckiego przeprowadzono nacjonalizację przemysłu, a rzemiosło uspółdzielczono. W czasie okupacji niemieckiej bardzo nieliczne zakłady rzemieślnicze podlegały ekspozyturze niemieckiej Izby Rzemieślniczej w Królewcu.
Komunistyczne restrykcje
Po wyzwoleniu, w roku 1944 zaistniała konieczność szybkiego zaopatrzenia rynku w artykuły przemysłowe i spożywcze. Zadanie to najszybciej mogło zrealizować rzemiosło. Izbę Rzemieślniczą w Białymstoku reaktywowano już w styczniu 1945 roku. Jako pierwsze powstały cechy: fryzjerski, szewsko-cholewkarski, krawiecki, metalowy i rzeźniczo-wędliniarski.
Do pierwszych powojennych pozytywnych działań Izby należy zaliczyć między innymi – podpisanie umów zbiorowych z cechami branżowymi na dostawę wyrobów i świadczenie usług po cenach urzędowych w zamian za przydziały surowców i materiałów z puli państwowej, kartki żywnościowe i prawo do korzystania z taryfy ulgowej na energię elektryczną.
Niestety po krótkim trzyletniem okresie popierania rzemiosła przez ówczesne władze nastąpił przykry okres likwidacji zakładów rzemieślniczych przez ich uspółdzielczanie lub niszczącą politykę fiskalną tzw. “domiary”. Kolejne przełomowe daty w rozwoju polskiego rzemiosła to rok 1956, który przyniósł złagodzenie polityki restrykcyjnej wobec rzemiosła oraz rok 1972, który wiąże się ze zmianami jakie w życie rzemiosła wniosła ustawa o wykonywaniu i organizacji rzemiosła. z dnia 8 czerwca.
Nowa struktura i centralne planowanie
Dotychczasowe, odrębnie działające na rzecz rzemiosła, instytucje zostały połączone w jeden system organizacyjny. Związek Izb Rzemieślniczych, Zrzeszenie Prywatnych Wytwórców, Centralny Związek Rzemieślniczych Spółdzielni zaopatrzenia i Zbytu, Zrzeszenie Prywatnych Usług Młynarskich i Rolniczych zostały połączone w Centralny Związek Rzemiosła.
Organizacja ta zrzeszyła Izby Rzemieślnicze, których członkami stały się cechy i spółdzielnie rzemieślnicze. Ustawa jednoznacznie określiła zasady funkcjonowania Izb, ich strukturę organizacyjną i organy samorządowe.
Nowy system prawno-ekonomiczny zakładał znaczny wzrost potencjału gospodarczego i ożywienie działalności rzemieślniczej ocenianej w takich wielkościach jak: liczba zakładów, ilość zatrudnionych pracowników i uczniów, wartość sprzedanych wyrobów, usług i produkcji eksportowej.
Wielkości te były centralnie planowane i przekazywane do realizacji organizacjom rzemiosła, by te poprzez odpowiednie działania aktywizowały zakłady rzemieślnicze do ich realizacji.
Prosperita i sukcesy
Wielu działaczy rzemiosła dostrzegało w tych działaniach ograniczenie roli samorządu, inni natomiast widzieli w tym możliwość umocnienia pozycji rzemiosła jego roli i znaczenia w gospodarce narodowej. Opinie te potwierdzają osiągnięte w tym okresie wyniki i ogólny wzrost liczby i zamożności zrzeszonych w Izbie zakładów.
Najważniejsze wydarzenia tamtego okresu to:
- budowa pawilonów i domów rzemiosła w Bielsku Podlaskim, Siemiatyczach, Zambrowie, Łomży, Augustowie, Grajewie, Wysokiem Mazowieckiem, Hajnówce, Sokółce, Mońkach i Białymstoku
- budowa w czynie społecznym przedszkola, żłobka, oraz objęcie patronatem zbiorczych szkół Gminnych
- organizacja lokalnych i ogólnokrajowych imprez kulturalnych i turystycznych takich jak: przeglądy rzemieślniczych zespołów wokalnych i muzycznych, wystawy prac uczniów rzemiosła, konkursy ze znajomości literatury, obozy stacjonarne i wędrowne, ogólnopolskie spływy kajakowe
- organizacja dorocznych imprez handlowych o zasięgu krajowym pod nazwą “Jarmark Wyrobów Rzemieślniczych”, kiermaszów i wystaw, uczestnictwo w Targach Krajowych w Poznaniu
- aktywna działalność Klubu Postępu Technicznego i Klubu Rzemiosła Artystycznego przejawiająca się między innymi organizacją wystaw rękodzieła artystycznego i sesji popularno-naukowych.
Przede wszystkim jednak Izba prowadziła rozległą działalność w zakresie potwierdzenia kwalifikacji, szkoleń zawodowych, poprawy warunków BHP, opieki socjalnej dla rzemieślników, ich rodzin i uczniów rzemiosła.
Kolejne lata do 1989 roku, to okres rosnących problemów zaopatrzeniowych przydziałów, centralnego rozdzielnictwa i wielu ograniczeń. Wzrastała jednak w sposób znaczący liczba zakładów rzemieślniczych. Do rzemiosła zaczęła napływać lawinowo młodsza kadra zainteresowana pracą na własny rachunek. Dlatego też Izba organizowała i przeprowadzała egzaminy czeladnicze i mistrzowskie.
W roku 1988 odnotowano rekordową liczbę 15.424 zakładów rzemieślniczych zrzeszonych w 17 cechach i 22 spółdzielniach rzemieślniczych. Zakłady te szkoliły 3.992 uczniów rzemiosła. Ustawa o działalności gospodarczej z roku 1988 i jej późniejsza nowelizacja z dnia 22.03.1989 zniosły wymóg posiadania kwalifikacji zawodowych do prowadzenia działalności gospodarczej i obowiązek zrzeszania w cechach.